Krwawienie z odbytu to jeden z najczęściej zgłaszanych objawów ze strony układu pokarmowego w gabinecie lekarza rodzinnego. Kiedy w kale pojawia się krew lub śluz, budzi to niepokój i lęk. Zwykle pacjenci zmartwieni stanem swojego zdrowia poszukują przyczyny dolegliwości. I słusznie! Pojawienie się krwawienia w jakiejkolwiek ilości, zawsze wymaga pogłębienia diagnostyki. Choć przyczyny krwawienia bywają niegroźne i stosunkowo łatwe do wyleczenia (np. choroba hemoroidalna), zdarzyć się może, że krwawienie z odbytu to alarmujący objaw toczącej się choroby przewlekłej.

Jak wygląda krwawienie z odbytu?

W zależności od przyczyny, krwawienie z odbytu może przybierać różne postaci. Od żywoczerwonej, świeżej krwi, przez mieszankę krwisto-śluzową, aż po zhemolizowaną, ciemną, przypominającą smołę o przykrym zapachu. Zgłaszając się do lekarza, zostaniemy zapytani o kilka rzeczy:

• Ile krwi się pojawiło?
• Czy widoczna była tylko na papierze toaletowym, czy też była zmieszana z kałem?
• Może krwawienie ma związek z zaparciami?
• Czy krwawieniu towarzyszy ból?
• Czy występują epizody biegunki naprzemiennie z zaparciami?
• Doszło do utraty masy ciała w ostatnim czasie?
• Czy w rodzinie występowały nowotwory przewodu pokarmowego?

Udzielenie rzetelnych odpowiedzi na powyższe pytania pozwoli lekarzowi zawęzić krąg możliwych przyczyn krwawienia. Umożliwi także ustalenie, z którego odcinka przewodu pokarmowego pochodzi krew.

Żywo-czerwona, świeża krew. Czy to hemoroidy?

Najczęściej obserwowanym typem krwawienia z odbytu jest właśnie krwawienie żywą, intensywnie czerwoną krwią. Zwykle pacjent obserwuje ją na papierze toaletowym po wypróżnieniu. Rzadziej zgłasza pojawienie się jej w stolcu lub na nim. Najczęstszą przyczyną jest wówczas choroba hemoroidalna (inaczej: żylaki odbytu).

Hemoroidy to nic innego jak naczynia odbytu, które kontrolują oddawanie kału. Kiedy objęte są stanem zapalnym, pęcznieją, a w ich wnętrzu gromadzi się krew w nadmiernej ilości, która ma tendencję do krzepnięcia. Taki patologiczny stan nazywamy właśnie chorobą hemoroidalną lub potocznie „hemoroidami”.

Guzki mogą być zlokalizowane zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz odbytu. Wewnętrzne można stwierdzić wyłącznie za pomocą badania przez odbyt. Takie badanie może wykonać każdy lekarz. Zewnętrzne natomiast są widoczne i wyczuwalne także dla pacjenta. Często przypominają zasinione wykwity skórne, czasami dają się odprowadzić do kanału odbytu. Objawami choroby hemoroidalnej są świąd i ból nasilający się przy siedzeniu, ale krwawienie zwykle jest miernie nasilone i po chwili ustaje. Krew, którą pacjent obserwuje, jest intensywnie czerwona i świeża, czasami jednocześnie występuje śluz i krew.

Choroba hemoroidalna

Choć jest przykra i uciążliwa, nie jest poważna i zwykle łatwo poddaje się leczeniu. Warto od czasu do czasu skontrolować morfologię krwi, aby stwierdzić, czy okresowe krwawienia nie prowadzą do anemii. Przyczyną powstawania hemoroidów są najczęściej zaparcia, dlatego należy im zawczasu zapobiegać, stosując dietę bogatą w błonnik pokarmowy (świeże warzywa, owoce) i pijąc odpowiednie ilości płynów.

Pomimo łagodnego przebiegu, nigdy nie należy diagnozować się samodzielnie. Każdorazowo skonsultujmy się z lekarzem rodzinnym, który podejmie decyzję, czy wymagana jest pogłębiona diagnostyka lub wizyta u chirurga. Zdarza się bowiem, że żylaki są na tyle duże, że wymagają zabiegu, tak zwanego opaskowania. Początkowo stosuje się leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, preparaty diosminy obkurczające naczynia oraz miejscowo działające czopki doodbytnicze. Podczas leczenia należy jeszcze uważniej przestrzegać higieny miejsc intymnych.

Kiedy do krwawienia dołączy ból brzucha i utrata masy ciała

Na szczęście statystyka stoi po stronie pacjentów i najczęściej krwawienie z odbytu to objaw choroby hemoroidalnej. Jednak krwawienie z odbytu to najczęstszy objaw raka jelita grubego, który wciąż zajmuje niechlubne miejsce na podium wśród najbardziej śmiertelnych chorób nowotworowych.

Rak jelita grubego rozwija się latami, przez bardzo długi czas nie dając charakterystycznych symptomów. Często pierwszym zauważalnym przez pacjentów objawem jest krwawienie z odbytu świeżą krwią. Nie zaobserwujemy tutaj świądu czy pieczenia, charakterystycznych objawów choroby hemoroidalnej.

Chorobie rozrostowej towarzyszy zazwyczaj znaczna utrata masy ciała i apetytu, ból brzucha, występowanie naprzemiennie biegunek i zaparć. Z czasem guz rozwijający się w jelitach może modelować stolec, przez co może on zmieniać swój wygląd na bardziej podłużny (tzw. ołówkowy). Część pacjentów zgłasza objawy niestrawności, wzdęcia, powiększenie obwodu brzucha. W badaniu lekarskim zauważyć można często wyczuwalny opór w badaniu przez odbyt, a do najczęstszych objawów przedmiotowych należy wyniszczenie i bladość skóry.

Jak lekarz ustala rozpoznanie?

Celem wykluczenia choroby nowotworowej należy wykonać szereg badań obrazowych. Zwykle zaczyna się od zwykłej morfologii krwi oraz badania na krew utajoną w kale. Jednocześnie pacjent powinien być pilnie skierowany na kolonoskopię. Jest to badanie, w którego trakcie przez odbyt wprowadza się urządzenie zakończone kamerą. Rejestruje ona obraz jelita grubego. Dzięki niemu możliwe jest uwidocznienie struktur, które mogą być odpowiedzialne za zgłaszane objawy. Nie zawsze oczywiście jest to guz. Czasami krwawienie występuje przy polipach czy uchyłkach, które wiążą się ze zdecydowanie lepszym rokowaniem.

Kolonoskopia jest badaniem dość nieprzyjemnym, ale raczej niebolesnym – w razie potrzeby większość placówek dysponuje możliwością skorzystania ze znieczulenia.

Badanie wymaga przygotowania

Przed badaniem należy przestrzegać bezwzględnie diety i wypić płyn, który umożliwi oczyszczenie jelit z zalegających mas kałowych. Bez tego niemożliwe będzie dokładne obejrzenie jelita i badanie będzie niediagnostyczne. Podczas oglądania pobiera się wycinki z podejrzanie wyglądających miejsc, a pobrany materiał wysyła się do badania histopatologicznego, które ostatecznie odpowiada na pytanie, z jaką chorobą mamy do czynienia. Od jego wyniku uzależnione jest leczenie chorób jelita grubego.

Często diagnostyka wymaga pogłębienia i specjalista może skierować pacjenta na kolejne badania obrazowe – np. tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny, które ostatecznie potwierdzą lub wykluczą rozpoznanie.

Jeśli rozpoznanie zostanie rak jelita grubego, kluczem jest szybka reakcja i natychmiastowe podjęcie zaproponowanego leczenia. Standardem postępowania jest leczenie chirurgiczne. Natomiast leczenie chorób jelita jest ściśle uzależnione od rodzaju raka, obszaru zajętego przez chorobę oraz ogólnej kondycji pacjenta.

Warto zapamiętać, że rak jelita grubego to jeden z najczęstszych nowotworów na świecie. Uzależniony jest od wielu czynników, ale ogromną rolę pełni tutaj dieta bogata w czerwone mięso i produkty wysoko przetworzone. Dlatego warto już w młodym wieku zadbać o prawidłowe odżywianie.

Badania kolonoskopowe jest bardzo dobrym badaniem przesiewowym, gdyż pomaga wychwycić zmiany na bardzo wczesnym etapie, kiedy są jeszcze całkowicie uleczalne. W Polsce to badanie jest bezpłatne dla wszystkich pacjentów w wieku 50-65 lat. Kolonoskopia przysługuje także młodszym pacjentom, którzy mają w rodzinie przypadki chorych na raka jelita grubego lub są obciążeni mutacjami pewnych genów. Wszelkich informacji na ten temat udzieli lekarz rodzinny.

Polipy i uchyłki jelita grubego. Co to takiego?

Nierzadko w trakcie kolonoskopii badający uwidacznia polipy lub uchyłki, które także mogą powodować ból brzucha i objawy podobne do choroby hemoroidalnej.

Polipy to podłużne wypustki znajdujące się w ścianie jelita grubego. Zwykle, jeśli ich liczba nie jest duża, a one same są niewielkich rozmiarów, można je usunąć już w trakcie badania kolonoskopem za pomocą specjalnej pętli. Wysyłane są następnie do badania histopatologicznego celem ostatecznej analizy. Polipy zwykle mają charakter łagodny, ale w niektórych sytuacjach mogą po pewnym czasie ulegać zezłośliwieniu. Najczęstszym objawem polipów jest okresowe krwawienie żywoczerwoną krwią, a także nietypowy ból brzucha.

Uchyłki jelita grubego to z kolei stan, w którym dochodzi do wgłobienia błony śluzowej jelita grubego z tworzeniem tak zwanych krypt. W zagłębieniach gromadzą się resztki niestrawionego pokarmu, które po czasie doprowadzają do powstawania stanu zapalnego. Najczęstszym objawem zapalenia uchyłków jelita grubego jest nagły i silny brzuch w lewym dolnym kwadrancie brzucha, wysoka gorączka i, rzadziej, krwawienie.

Ze względu na ścisłe powiązanie z nieprawidłową, ubogoresztkową dietą, obfitującą w produkty wysoko przetworzone, choroba uchodzi za cywilizacyjną i z roku na rok jest coraz częstsza. Z wyjątkiem przebiegów powikłanych powstaniem ropni, przetok czy perforacji, jest chorobą łagodną i dobrze poddającą się leczeniu.

Kiedy krwawienie zaczyna się gdzie indziej

Nie zawsze krwawienie z odbytu oznacza, że jego źródło znajduje się w jelicie lub odbycie. Choć tak rzeczywiście najczęściej jest. Jeśli jednak stolec ma barwę niemal czarną, a jego konsystencja przypomina smołę, mówimy o tzw. smolistym stolcu. Powstaje on w sytuacji, kiedy krwawienie znajduje się wysoko w przewodzie pokarmowym – w przełyku lub w żołądku.

Charakterystyczna barwa i konsystencja wynika z działania kwasu solnego, który jest składnikiem soku żołądkowego. Kiedy krew miesza się z kwasem, hemolizuje, dając obraz podobny do smoły. Ból brzucha i krwawienie w tej postaci to najczęstszy objaw wrzodów żołądka, których w żadnym wypadku nie należy ignorować. Dedykowanym badaniem do potwierdzenia rozpoznania w tym przypadku jest gastroskopia, która pozwala na postawienie ostatecznej diagnozy i wdrożenie leczenia przyczynowego.

Diagnoza przede wszystkim

Krwawienia w żadnej postaci nie należy pozostawiać bez diagnozy. Niezwłocznie po zauważeniu pierwszych objawów, niezależnie od tego, czy pojawiły się raz, czy nawracają, konieczna jest wizyta u lekarza. Pierwsze kroki skierujmy do lekarza rodzinnego, który wykona pierwsze i najbardziej podstawowe badania, takie jak morfologia, badanie kału oraz oglądanie odbytu i badanie palpacyjne. Oceni także ogólny stan zdrowia, zbierze wywiad dotyczący innych istotnych objawów oraz historii rodzinnej.

Z dużym prawdopodobieństwem tutaj ścieżka diagnostyczna się skończy, zwłaszcza w przypadku młodych pacjentów. Zazwyczaj przyczyną zgłaszanego krwawienia będą właśnie żylaki odbytu, które w większości przypadków można leczyć objawowo, poprzez stosowanie leków przeciwbólowych, czopków i diety. Jeśli jednak obraz kliniczny jest niejasny, należy rozpocząć dalszą diagnostykę.

Najczęściej pierwszym badaniem, na jakie zostaniemy skierowanie, jest kolonoskopia. Wśród większości społeczeństwa badanie uchodzi za krępujące i nieprzyjemne i faktycznie trudno z tym polemizować. Jest to jednak najprostszy sposób na potwierdzenie lub wykluczenie najgroźniejszych zmian, a przy braku obciążeń genetycznych, prawidłowy wynik badania oznacza, że statystycznie przez kolejne 10 lat nie rozwinie się u nas rak jelita grubego. Po tym czasie trzeba po raz kolejny wykonać badanie, chyba, że lekarz prowadzący z jakiegoś powodu zdecyduje o przyspieszeniu terminu zabiegu.

Ważne!

Nigdy nie należy próbować diagnozować się na własną rękę, pamiętając, że obecność hemoroidów nie wyklucza na przykład raka jelita grubego czy innej poważnej choroby. Tak jak w przypadku innych dolegliwości, mamy prawo do opieki lekarskiej i uzyskania wyczerpujących informacji na temat stanu swojego stanu zdrowia, rzetelnej diagnostyki i rozpoznania.

Obserwujmy bacznie swój organizm i reagujmy, kiedy cokolwiek nas zaniepokoi. Choroby jelit rozwijają się z reguły bardzo powoli, a wykryte na czas pozwalają na zastosowanie skutecznego leczenia. Szczególnie czujne powinny pozostać osoby, u których w rodzinie wystąpił rak jelita grubego lub żołądka, gdyż te choroby mogą być dziedziczone. Wówczas konieczny jest ścisły nadzór onkologiczny i wykonywanie badań zgodnie z aktualnymi rekomendacjami.